گرد فراموشی بر آیین های سنتی ازدواج در کهگیلویه و بویراحمد

اگرچه دولت با برپایی ازدواج ساده دانشجویی، پرداخت تسهیلات بانکی، یا اهدای جهیزیه به زوج های زیرپوشش نهادهای حمایتی در تلاش برای تحقق ازدواج به موقع در کهگیلویه و بویراحمد است و استان موقعیت خوبی در این مقوله در میان استان های کشور دارد اما فضای کلی آن در کهگیلویه و بویراحمد از شکل سنتی فاصله گرفته است که این خود می تواند آسیبی به بنیان های خانواده باشد.

این روزها رونق خرید جهیزیه های سنگین، داشتن خانه و هزینه های سرسام آور جشن عروسی جای سنت های زیبای ازدواج در کهگیلویه و بویراحمد را گرفته اما زوج های قدیمی تنها با تهیه چند قلم کالای محدود به عنوان جهیزیه و بدون اینکه حتی عروس به خانه دار بودن داماد فکر کند راهی خانه بخت می شدند.

کدخدا کشونی، باشلق برونی، لباس کنون، جشن و شادی و رقص ،دوما وَ رّو ،سُرود خوانی و اشعار عروسی، دعوت از اهالی و رسم پذیرایی، بازی های طنز شب عروسی، عروس کشون، پاگشون و ری گشون از خرده فرهنگی های ازدواج در میان مردم استان کهگیلویه و بویراحمد است که نسل امروزی تنها نام این آیین ها را شنیده اند.

از آنجا که رواج ازدواج آسان و ساده باعث رونق این سنت پسندیده می شود احیای رسوم سنتی ازدواج به تحقق آن کمک می کند.

آیین های سنتی ازدواج

با تصمیم و مشورت خانواده رضایت پسر جوان، دختری را برای عروس آینده در نظر می گرفتند، ابتدا شخصی از نزدیکان داماد بعنوان «دِزَه»(دزدکی) برای طرح موضوع بطور پنهانی نزد خانواده دختر می رفت و موضوع را خصوصی با آنان درمیان می گذاشت.

خانواده دختر هم با در نظر گرفتن جوانب مختلف پاسخ رد یا قبول می دادند، اگر پاسخ آنان منفی بود، برای حفظ آبرو و شأن خانواده پسر موضوع محرمانه می ماند اما اگر پاسخ مثبت بود، در مرحله بعد رسم خواستگاری با حضور بزرگان خانواده های دختر و پسر انجام می گرفت.

کَهخُدَی یا کدخدا کشونی (خواستگاری) پس از گرفتن جواب مثبت و هماهنگی دو طرف و اطلاع دادن به نزدیکان انجام می شد، این مرحله از این جهت مراسم «کدخداکشونی» نام گرفته بود که در روزگاران قدیم برای رسمیت و اعتبار بخشیدن به توافقات خانواده عروس و داماد بالاترین مقام تاثیرگذار روستا یعنی کدخدا را با خود همراه می کردند.

یک نفر به وکالت از خانواده داماد و یک نفر به وکالت از خانواده عروس در خصوص مهریه و باشلق و سایر جزییات با هم گفتگو می کردند،در نهایت با رضایت طرفین مقدار مهریه که شامل باغ و مِلک و دام بود، معین می شد.

در کنار مهریه عروس، درخواست های دیگری از سوی خانواده دختر مطرح می شد که خانواده داماد می بایست بعنوان «باشلق» آن را فراهم کنند چیزهایی مانند لوازم خانه برای جهاز عروس، پــول، بز و گاو، زمین زراعی و تفنگ مفاد توافق بود سپس سند مذکور نزد علمای وقت در شهر برده تایید میکردند و صیغه عقد نیز بصورت غیابی جاری می شد.

برای رسمیت یافتن پیوند ازدواج تعدادی از زن های فامیل نزدیک داماد حامل پارچه، قند و چای و شیرینی به خانه عروس می رفتند و پارچه ها را بر قامت عروس اندازه می گرفتند و می بریدند و همانجا یکی از لباس ها را می دوختند و بر تن عروس می کردند با این کار دوران نامزدی رسماً آغاز می شد.

دوران نامزدی برای داماد دوره ای پر از شـــــرم ،صبوری و زحمت بود، او برای اثبات وفاداری خود، ضمن انجام امور خانه پدری در کارهایی همچون زراعت، باغداری، دامداری، هیزم کشی و بسیاری فعالیت های روزمره به خانواده همسر آینده اش کمک می کرد.

پشا(جهیزیه)حدود دو تا سه ماه مانده به برگزاری مراسم جشن عروسی خانواده های عروس و داماد مقدمات مراسم را انجام می دادند یکی از این کارها خرید اسباب و لوازم مورد نیاز برای تشکیل خانواده جدید و همچنین تدارک برای جشن عروسی بود.

جهیزیه بر خلاف امروزه که شامل بسیاری از چیزهایی غیرضروری می شود اما در آیین های سنتی ازدواج در کهگیلویه و بویراحمد محدود به چند قلم مانند قالیچه کوچک، جعبه مخصوص سرویس چای خوری،ظروف آشپزی، لوازم پخت نان محلی،مشک آبخوری ،قلیان و رختخواب بود.

مقدمات جشن عروسی

در ازدواج های یک روز قبل از آیین جشن عروسی چند نفر از بستگان داماد مأمور تهیه هیزم می شدند وقتی که بارهای هیزم از بالادست روستا به پایین می آمدند بانوان با صدای «کِــل» از آنان استقبال می کردند وصدای غرش تفنگ ها به هوا برمی خاست و شور و شادی سراسر روستا را فرا می گرفت.

برای تزیین حجله عروس و داماد یک نفر هم «شاخه های موُرد را از روستاهای دیگر تهیه می کرد و شخص دیگری نیز برای هماهنگی و آوردن گروه نوازندگان محلی از مناطق اطراف اقدام می کرد که همه اینها ننشان از همدلی مردم بود.

برای جشن عروسی نیز نیازی به اجاره سالن، لباس عروس،آرایشگاه و آشپزنبود زیرا جشن در میدان روستا یا حتی معابر شهری انجام می گرفت و یکی از زنان با تجربه کار آماده سازی عروس را انجام می داد و چند نفر هم غذاها را آماده می کردند.

روز جشن اصلی هم مردان با چوبازی و زنان با رقص دستمال مجلس را گرم می کردند که البته این رویه هم اکنون در بسیاری از عروسی ها رواج دارد.

خرده فرهنگ های ازدواج

یکی از ساکنان شهرستان گچساران که درباره خرده فرهنگ های اجتماعی پژوهش کرده با اشاره به اینکه قافله انـــداز ( میدانچه ای که در مرکز نیمدور زادگاهش قرار دارد و همانطور که از نامش پیداست پایانه ی کاروانهایی بوده که از سفرهای تجاری برمی گشتند) یاد آور خاطرات بسیاری از آیین های جشن ازدواج و خاطرات ماندگاری برای مردم است می گوید: فضای شادی و نشاط ازدواج های سنتی با جشن های سالن امروزی قابل مقایسه نیست.

علی عنوان کرد: در آن زمان (سه دهه پیش)با شروع جشن ازدواج و حضور نوازندگان «ساز و نغاره»، تب و تاب عجیبی روستا را فرا می گرفت و ضرب آهنگ ساز و دهل با تپش قلب های لبریز از شادی در هم می آمیخت و چنان صحنه به یادماندنی را به تصویر می کشید که هنوز پس گذشت چند دهه در ذهن اهالی ماندگار است.

وی ابراز کرد: یکی از کارهای ضروری مربوط به مراسم عروسی آماده کردن بسته های «دعوتی» توسط خانواده عروس برای کسانی بود که به مراسم دعوت می شدند.

او عنوان کرد: این بسته با نام مغزه بادام از بادام کوهی،زردچوبه ،نمک،گندم ،کَلَه خونگ (پسته کوهی) درست می شد.

وی بیان کرد: بسته های «دعوتی» به همراه بقیه لوازم منزل به خانه عروس و داماد منتقل می شد تا پس از پایان مراسم برای کسانی که در ضیافت شام شرکت کرده و هدیه نقدی آورده بودند فرستاده شود که این امر نشانه مهمان نوازی مردم آن دوران بود.

معیارهای انتخاب

معیارهای انتخاب یکی از آسیب های ازدواج های سنتی کهگیلویه و بویراحمد محسوب می شود.

شریفی ادامه داد:سنت ازدواج به ویژه برای خانواده های طبقات بالاتر، تا حدودی تابع ملاحظات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بوده است به طوری که بزرگ زادگان تلاش می کردند با خانواده های هم شأن خود پیوند خویشاوندی برقرار کنند تا به قول خودشان از بزرگی و کدخدا زادگی نیفتند.

علی شریفی افزود: ملاحظات مالی نیز یکی دیگر از انگیزه های خویشاوندی در ازدواج های سنتی است زیرا وضعیت اقتصادی خوب برای هر خانواده یک امتیاز محسوب می شد.

وی عنوان کرد: دسته بندی ها و یارکشی های طایفه ای و خانوادگی یکی دیگر از معیارهای انتخاب در ازدواج های سنتی است که براساس آن خانواده پسر یا دختر با افرادی وصلت می کردند که از اولاد ذکور(فرزندان پسر) بیشتری برخوردار باشند تا قدرت و پشتوانه بیشتری داشته باشند.

شریفی تصریح کرد: یکی دیگر از ازدواج های مصلحتی که نمونه های بسیاری از آن در تاریخ و فرهنگ قوم لر انجام گرفته ازدواج «پَی خینی» یا «خون بس» است که براساس این سنت و رسم ناپسند سرنوشت دختران بیگناه بسیاری را با اختلافات و جهالت های قومی و قبیله ای گره می زد و ابزاری بود در دستان بزرگان اقوام تا با آن عطش خون و خونریزی را فرو بنشانند.

وی عنوان کرد:«ناف برون» نیز از جمله سنت هایی است که از دیر باز در فرهنگ مردم استان رواج داشته است که این ازدواج هایی از این دست حاصل قول و قرارهای پدر و مادرهایی است که دختران و پسران خود را در خردسالی و حتی پیش از تولد به عقد هم در می آوردند و در یک رسم عجیب بند ناف نوزاد دختر یکی را بنام پسری که تازه بدنیا آمده یا کمی از او بزرگ تر بود می بریدند.

این قرار و مدار به «ناف برون» یا «شکم خِر» معروف است گرچه در بسیاری موارد به مرور زمان و رشد یافتن دختر و پسر و تفاوتهای فکری، عاطفی و روانی آنها، این قرارها ناکام می ماند.

وی عنوان کرد: در این میان ازدواجهایی که حق انتخاب دختر و پسر محترم شمرده می شد و انتخاب با رضایت آنان انجام میگرفت،به عنوان پسندیده ترین نوع ازدواج رواج داشت.

شریفی خاطرنشان کرد:با این حال پدران و مادران در ارائه پیشنهاد دختر مورد نظر به پسر خود پیشگام بودند زیرا شرم مانع از آن می شد که جوانی برای بیان خواست قلبی خود پا پیش بگذارد.

او ادامه داد:در یک نگاه کلی به فرهنگ پدر سالار ایل نشینان در سالهای دور، میتوان گفت در مجموع اراده بزرگترها برای برگزیدن شریک زندگی فرزندان خود با توجه به مصلحت اندیشی های قومی و خانوادگی حرف اول را می زد.

ضرورت توجه به ازدواج

نماینده ولی فقیه در کهگیلویه و بویراحمد و امام جمعه یاسوج در این خصوص گفت: مسئولان باید در زمینه ترویج فرهنگ ازدواج و تهیه اقلام ازدواج آسان گام بردارند.

آیت الله سید نصیر حسینی اظهار کرد: جلوگیری از بالارفتن سن ازدواج یکی از کارهایی است که باید در کشور فکر اساسی برای آن شود و همه مسوولان و خانواده‌ها هرکدام وظایف مخصوص به خودشان را برای انجام و ترویج ازدواج آسان انجام دهند.

حسینی تاکید کرد : ازدواج با تاخیر یکی از مشکلات اساسی جوانان است که اگر به رفع مشکلات این حوزه توجه نشود، باید شاهد مسائل، معضلات و پیامدهای آن باشیم.

وی اضافه کرد: دانشجویان نیز باید به موضوع ازدواج، جلوگیری از افزایش سن ازدواج، و فرزند آوری بیشتر توجه کنند و نسبت به این موضوع حساسیت داشته باشند.